Achter de Gooimeerdijk en een smalle strook bomen ligt De Hoekwierde. Een heel gewoon wijkje in Almere Haven. Met hele normale huizen en hele normale mensen.

Dit wijkje is voor velen een inspiratiebron. De bewoners beheren zelf het groen in de wijk. Ze bouwen aan een kunstwerk, knappen de moestuin op, plantten er fruitbomen en legden een jeu-de-boulesbaan aan. Door al de activiteit is de sociale samenhang erg sterk. Mensen voelen zich er veilig, er wordt naar elkaar omgekeken. Onder bewoners gaan zelfs stemmen op om zelf te gaan investeren in de wijk, als duurzame belegging.

Twee enthousiaste mannen, Ton en Paul, kregen de gemeente zover om het budget voor het beheer aan de bewoners te geven. In een contract staan afspraken over de prestaties en over twee jaar wordt er geëvalueerd. We zijn inmiddels een jaar op weg.  De wijk ligt er fantastisch bij.

Wat begon met een eenvoudige afspraak over groenonderhoud loopt wonderschoon uit de hand. De Hoekwierde staat niet op zich zelf. In Almere wordt zelfbeheer een trend. Steeds vaker wordt de klassieke overheid ingehaald door bruisende initiatieven van burgers. Dat gebeurt niet alleen in Almere. In Engeland ontstaan (onder de vlag van The Big Society) allerlei mooie projecten, van een subsidievrij energieneutraal theater tot een eetbaar dorp.

Ondertussen spreekt politiek Den Haag dagelijks over de crises waaronder we blijkbaar dagelijks gebukt gaan. Klimaat, krediet, banken, voedsel, energie. Allemaal in crisis. Het is om hopeloos van te worden. Men kiest bewust voor het woord crisis: de problemen lijken onoplosbaar. Al dat crisisdenken werkt verlammend. Het lukt de Haagse politiek maar niet om de kracht uit de samenleving aan te boren. Men lijkt vooral druk met politieke akkoorden; stabiliteit is immers nodig in deze moeilijke tijd. Gewone mensen zijn voor politici vooral ‘belastingbetalers’. Die belastingbetalers verwachten voor al dat geld een oplossing. En ze moeten ondertussen zoveel mogelijk uit de wind worden gehouden.

Het Binnenhof en De Hoekwierde: het is een schril contrast. De bewoners in Almere Haven zijn optimistisch en bouwen elke dag aan hun betere wereld. In Den Haag komt men niet verder dan het verdelen van pijn.  Den Haag mist zo de aansluiting, ja vervreemdt zelfs van de rijkdom aan initiatief in talloze buurten en wijken als De Hoekwierde.

Door deze houding daagt de politieke leiding overheden niet meer uit om die rijkdom aan te boren. De overheid is in de loop der jaren sterk gerationaliseerd en lijkt zich te beperken tot de rol van 'verdeler'. De overheid verdeelt geld en zorgen. Ieder moet zijn deel krijgen, uitschieters moeten gedempt worden. Onderwijs moet betaalbaar blijven, infrastructuur moet economisch rendabel zijn, zorg moet verdedigbaar verleend kunnen  worden. Het gevolg is dat ambtenaren zich richten op techniek en op regels en principes als gelijkheid en herhaalbaarheid. Risico's moeten worden gemeden, precedentwerking op voorhand uitgesloten.

Het is die cultuur die mensen het eigen initiatief uit handen slaat. Dit leidt tot allerlei Pavlovreacties in de samenleving. Drie voorbeelden uit eigen ervaring. Toen het zelfbeheer in De Hoekwierde van start ging, was dat uiteraard nieuw voor de bewoners. Een van hen was verbaasd over het plan om zelf fruitbomen te gaan planten in een plantsoen. "Mag dat wel?" 

Ander voorbeeld. Een stel vat het idee op om een stadsschaapskudde te beginnen. De gemeente zou de schaapskudde kunnen inhuren om het groen te begrazen; een maaicontract wordt een graascontract. Door crowdfunding wordt de stad betrokken bij de kudde en ook scholen kunnen ermee aan de slag. Een pareltje in de maak, dus. De voortreffelijke ambtenaar meldt wel dat er nog een probleem is. Er is nog een andere schaapskudde in Almere. Geeft dat geen scheve gezichten? Inmiddels zijn we goed op streek en zouden er wel eens meerdere kuddes in Almere kunnen komen.

Het laatste voorbeeld. De lokale voedselbank wil een stadsakker beginnen. De producten kunnen worden uitgedeeld, voor klanten van de voedselbank kan het een werkervaringsproject zijn. Weer zo'n parel. Ambtenaren waarschuwen me dat juristen van de gemeente er toch moeite mee kunnen hebben. Want onze regels zitten in de weg. Maar wie zou er nou een probleem hebben met dit initiatief? Maar toch: het mogelijk willen krenken van een nu nog verborgen algemeen belang kan een serieuze hindermacht worden. Het lijkt wel of er bij elk idee een radar wordt aangezet die stad en land aftast naar mogelijke bezwaren. Wat is er met ons gebeurd, dat allerlei goede plannen zulke reacties bij burgers en overheden van goede wil ontlokt?

Ik kan maar een conclusie trekken. Politiek en overheid zitten op dood spoor. Ja het zijn zware tijden, maar die worden alleen maar zwaarder als we onszelf de kans op de verrassing ontnemen. Politiek en overheid moeten zich een nieuwe rol aanmeten. De rol van een inspirator, van zingever.

Waarom kiezen voor die twee rollen? Omdat zingeving en authenticiteit weer helemaal terug zijn.  Een populaire exponent is misschien wel Simon Sinek. Hij schreef het boek ‘Start with Why' en zijn TEDtalk hierover is al bijna 10 miljoen keer bekeken. Sinek stelt dat je, om echt succes te hebben, vooral moet vertellen WAAROM je iets doet, in plaats van WAT je doet. Een product of dienst heeft een reden, een zin, waar mensen zich mee willen verbinden. We hebben allemaal behoefte aan een visie, een reden om mee te doen. We willen weten waarom we extra moeten meebetalen aan de verzorgingsstaat en waarom we ons afval moeten scheiden.

De overheid moet dus weer het visionaire leiderschap opnemen. Mensen vragen om een visie, om een groter plan om aan mee te doen. En ze vragen om de kans, de ruimte en de gereedschappen om hun eigen partijtje mee te blazen. Een inspirerende overheid laat heel bewust het initiatief in de samenleving. Als iemand een goed idee heeft, is er een overheid met kennis, kunde en contacten om dat idee verder te brengen. Een overheid hoeft het idee niet direct over te nemen en uit te voeren. Daar wordt zo’n idee waarschijnlijk helemaal niet beter van. Je verliest het oorspronkelijke eigenaarschap. Bovendien werkt de overheid nu eenmaal altijd dempend: dat haalt de verrassing uit het initiatief.

Kern van dit idee is dat de overheid (en dus ook bestuurders en politici) haar oude reflex om alle problemen op te lossen moet loslaten. Daarvoor zijn de middelen te beperkt en de uitdagingen te groot. En met de eisen die de bureaucratie aan een oplossing stelt, wordt de wereld nodeloos ingewikkeld. Als de overheid oplossingen van de samenleving durft te verwachten, is het heel goed te verdedigen dat een lastig dilemma of een simpel gebrek aan middelen wordt teruggelegd bij de initiatiefnemers. Dat stimuleert creativiteit . De kans is groot dat vervolgens andere partijen worden betrokken om iets tot stand te brengen. En dat vergroot weer de kans op verrassende neveneffecten. Coproductie en sociaal ondernemerschap zien we al steeds meer in het reguliere bedrijfsleven. Nieuwe verdienmodellen worden dagelijks uitgevonden. Ze zijn soms hyperlokaal en gebonden aan een gemeenschap en daardoor uiterst effectief.

Mijn ervaring als bestuurder is dat ambtenaren staan te springen om op deze manier te werken. Simpel gezegd: ze willen losgaan, maar ze weten zich nog te vaak gevangen  door de klassieke rationele, risicomijdende  bureaucratie. Het is aan bestuurders en politici om het risico weer aan te gaan: om een eigen visie te hebben en de rol van inspirator op te nemen. Want wat in De Hoekwierde kan, hoeft niet tot Almere beperkt te blijven. Het kan in heel Nederland. Zelfs op het Binnenhof. We kunnen niet wachten.

Ed Anker